„ASP WAW’44” – Studenci i wykładowcy ASP w Powstaniu Warszawskim. Wystawa na Dziedzińcu Pałacu Czapskich

Tworzenie wystawy poświęconej studentom, studentkom i wykładowcom biorącym udział w Powstaniu Warszawskim było odsłanianiem warstw pamięci. Odkrywane mikroświaty zaskakiwały bogactwem wątków. Nie można było ich w żaden sposób porównać, bo na losy i działania każdego z twórców traumatyczne doświadczenia wojny i powstania wpłynęły inaczej.

Dotykając ich życia w postaci dokumentów, fotografii i prac plastycznych, łatwo wyczuć głębokie pęknięcie oddzielające materiały z okresu studiów i beztroskich plenerów od opisów działań bojowych jednostek, w których znaleźli się podczas powstania, a także ich późniejszej twórczości. Czas ekstremalnych przeżyć, wobec których stawali obnażeni jako ludzie, ale także jako artyści, zmuszał ich do zupełnego przedefiniowania twórczych działań. Nie tylko w rzeczywistości wojennej, lecz także powojennej, która była kolejnym wyzwaniem.

Dla tych, którzy przeżyli, Powstanie Warszawskie stało się nie tylko motywem, z którego bezpośrednio lub pośrednio czerpali w swojej twórczości. Stworzyło też nowe spektrum ich artystycznej wrażliwości. Dla wielu stało się stygmatem, gdy w latach powojennych musieli ukrywać swoją przeszłość, wykreślić podziemną walkę ze swoich życiorysów. Dopiero czas przywrócił należne im pamięć i chwałę.

Można było jedynie przez wybór postaci prezentowanych na wystawie pokazać różnorodność działań artystów w tym przełomowym dla historii miasta momencie. Bohaterowie tej wystawy nie tylko walczyli z bronią w ręku, lecz także utrwalali walkę na kliszach fotograficznych, ratowali zabytki, tworzyli propagandowe prace plastyczne, pracowali na różnych szczeblach podziemnych struktur.

Każda z prezentowanych postaci jest opowieścią – niezwykłą, barwną jak zdjęcia zniszczonej Starówki autorstwa Ewy Faryaszewskiej. To jedyne zachowane kolorowe kadry z Powstania Warszawskiego. Film o poległej młodej artystce jest już na ukończeniu. Losy innych, np. Wincentego Gawrona, to również niemal gotowy materiał na filmową produkcję.

Powstańcy – artyści i artystki – pozostali z nami w zabytkach, które ratowali, pozostawionych świadectwach swoich przeżyć, monumentach, budowlach i dziełach powstających w czasie odbudowy. Walcząc, ginąc, podnosząc Warszawę z ruin i tworząc w okresie powojennym, wrośli w tkankę miasta, ciągle żywą i zmieniającą się materię, na zawsze pozostając jej częścią. Pozostali, nie odeszli. Nadal są tu obecni.

• Muzeum Powstania Warszawskiego
• Muzeum Warszawy
• Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków
• Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau
• Muzeum Miasta Gdyni
• Maciej Potrawiak
• Rodzina Jana Chrzana