Wystawa „Nowe ekosystemy sztuki”

Artystki i artyści biorący udział w wystawie.

Wojciech Bąkowski, Rafał Dominik, Eternal Engine (Martix Navrot & Jagoda Wójtowicz), Justyna Górowska, Piotr Kopik, Norman Leto, Agnieszka Polska, PXKRW (Ewelina Aleksandrowicz & Andrzej Wojtas), Sebulec, Janek Simon

Nowe ekosystemy sztuki

Aktualne we współczesnej kulturze i sztuce wizje zaangażowanych w dobro planety, zrównoważonych ekologicznie przyszłości, począwszy od wersji spekulatywnych po bardziej realistyczne czy racjonalne, kwestionują wzrost jako podstawowy paradygmat społeczny kapitalizmu, poszukując dla niego alternatyw. Dominujące neoliberalne narracje skoncentrowane na ideach postępu, rozwoju i wzrostu oraz na założeniu, że ich urzeczywistnienie jest możliwe dzięki stałemu postępowi technicznemu i coraz doskonalszym technologiom, możemy – jak twierdzi Michał Krzykawski – „skontrować jedynie poprzez budowanie głębszych, międzydziedzinowych sposobów rozumienia technologii i relacji łączącej człowieka z maszyną, a także wytwarzanych w tej relacji wartości” (Krzykawski, 2023).

Rozpoznanie teraźniejszej różnorodności technologicznej

Może zatem – jak sugeruje Yuk Hui – próbując nazywać nierozpoznaną przyszłość, warto jest rozpoznać teraźniejszość różnorodności technologicznej, czyli różnorodności w sposobie rozumienia i budowania technologii (Hui,2023)? Aby to uczynić, naszym zdaniem, warto realnie spojrzeć na strukturę współczesnej technosfery i jej powiązań z polem sztuki. Dzięki rozwiązaniom technologicznym coraz dokładniej wytwarzamy tekst, obraz i dźwięk razem z ich własnościami przestrzennymi stymulującymi podstawowe zmysły. Do bogatego (a coraz częściej proceduralnego) instrumentarium narzędzi 2D, 3D, cloud renderingu, motion capture, kasków VR oraz silników growych wkraczają nowoczesne algorytmy uczenia maszynowego działające w czasie rzeczywistym, oparte na obliczeniach wykonywanych przez potężne zespoły serwerów. Jednym z najaktualniejszych zagadnień są modele generujące przedstawienia traktowane jako alternatywne wersje rzeczywistości. Jak podaje firma OpenAI (która w lutym 2024 r. opublikowała Sorę, narzędzie text-to-video): „nasze wyniki sugerują, że skalowanie modeli generowania wideo jest obiecującą drogą do budowy symulatorów świata fizycznego ogólnego przeznaczenia” (OPENAI, 2024).

Ciągły, rosnący i niezaspokojony apetyt na obrazowanie

Niedługo czeka nas możliwość odbierania dowolnych interaktywnych treści w wysokojakościowym, stereoskopowym, strumieniowym obrazie i dźwięku 3D o dowolnej estetyce i tematyce. Sny na życzenie – tworzone na podstawie wyrażonej głosowo prośby – materializują się dzięki rozwiniętej technice promptowania (bez znaczenia, w jakim dialekcie mówimy; dostępne narzędzia pozwalają na tłumaczenie w czasie rzeczywistym z niewielką latencją). W kontekście powstających w ośrodkach badawczych i prywatnych koncernach (a często konsorcjach obydwu z nich) komputerów kwantowych sytuacja zyskuje nowe, dynamiczne perspektywy i znaczenia. Pełne zanurzenie staje się możliwe dzięki modelom LLM i bazom danych zawierającym nieskończone zbiory grafik i dźwięków, uzyskanych w sposób etyczny lub nie. Panuje ciągły, rosnący i niezaspokojony apetyt na obrazowanie, obliczenia i symulacje z wykorzystaniem AI. GPT i inne modele językowe, takie jak ChatGPT, mogą tworzyć iluzję ludzkiej konwersacji bez żadnego białkowego doświadczenia, wpływając nie tylko na nasze oddalanie się od rzeczywistości, ale na możliwość już nawet nie przetwarzania czy symulowania jej, lecz automatycznego, mechanicznego generowania – bez udziału człowieka. Ten współczesny „system technologiczny” (Hui, 2023) tworzy nowe warunki funkcjonowania z nieustanną możliwością samoregulacji i samodoskonalenia się. Oczywiście nie pozostaje to bez wpływu na sferę polityczno-ekonomiczno-kulturową, nie mówiąc o kwestiach związanych z ekologię.

Strategie artystyczne

Korzystanie ze sztucznej inteligencji powoduje zużycie od 1,8 do 12 litrów wody na każdą kWh energii. Oszacowano, że ChatGPT potrzebuje około pół litra wody na interakcję składającą się z 20 do 50 pytań. Co najmniej 10 tys. gatunków rocznie znika z powierzchni globu? Ostatnie dane Światowej Organizacji Meteorologicznej pokazują, że do 2100 roku nawet ssaki naczelne panujące na Ziemi mogą zmniejszyć swoją liczebność o 80%. To jedynie przykładowe przerażające statystyki dotyczące ekosfery, których oczywiście można by podać znacznie więcej. Jak ta wiedza wpływa na strategie artystyczne? Czym może być śnienie o nadchodzącej rzeczywistości? Czy będziemy w stanie żyć nadziejami i pragnieniami o utopijnych relacjach horyzontalnych, czy też skupimy się na materialistycznych i impulsywnych potrzebach przetrwania tu i teraz?
W tych nowych ekosystemach sztuki, współtworzonych przy użyciu nowych narzędzi – ale i z rosnącą świadomością kosztów i zagrożeń wynikających z ich stosowania – bywamy zagubieni. Z jednej strony jesteśmy znudzeni tradycyjną Campbellowską liniową drogą. Kto raz pozna i zrozumie Bohatera o tysiącu twarzy, ten nigdy nie będzie czerpał przyjemności z klasycznych modeli opowiadania historii. Lubimy sięgać po hybrydowe, modalne i hiperlinkowe sposoby tworzenia wątków i napięć. Z drugiej jednak strony, czy mogą być one wytwarzane w nurcie zero waste, bez wpływu na florę i faunę? Jakich kategorii użyć do opisania współczesności, zwłaszcza gdy chcemy też delikatnie „wychylić się w przyszłość”? To pytanie dotyczy nas samych – z całym arsenałem wątpliwości wokół eksploatacji surowców naturalnych, niepokojem związanym z szybkimi przemianami klimatycznymi i cywilizacyjnymi oraz niestabilną globalną sytuacją ekonomiczno-polityczną. Czy aby snuć wizje przyszłości, musimy używać futurystycznych narzędzi? I czy narracja w duchu s.f. to na pewno najlepsza strategia opowiadania o przyszłości świata? Jak odnajduje się sztuka wobec coraz bardziej precyzyjnych możliwości przewidywania czy przepowiadania przyszłości przez maszyny?

Prace na wystawie

Prezentowane prace, w świadomy sposób wykorzystujące nowe techniki obrazowania, będą obejmowały szerokie spektrum zjawisk i relacji, uwzględniając perspektywę dewzrostu i krytycznej filozofii technologii. W obszarze praktyk artystycznych interesujące są indywidualne i subiektywne prognozy pojawiające się w opozycji do holistycznego podejścia do zjawisk globalnych oraz powszechnie obowiązujących metanarracji. Zaproponowane przez artystów opowieści będą ukierunkowane na poszukiwanie nowego spojrzenia na rzeczywistość, tworzenie jej reprezentacji i możliwych wizji oraz poszukiwanie i specyfikowanie narzędzi budowania przyszłości.

Kolofon

Zespół kuratorski: Eliza Urwanowicz-Rojecka & Jakub Wróblewski
Identyfikacja wizualna: Renata Motyka
Architektura wystawy: Jakub Marzoch
Produkcja: Iga Chmielecka & Paweł Nowak
Koordynacja: Eliza Urwanowicz-Rojecka & Jakub Wróblewski